Als verpleegkundige in een hospice verzorgt Barbara mensen in hun laatste levensfase. Hoe ga je om met mensen in hun laatste levensfase en hoe verwerk je een sterfgeval?
Mensen die in hun laatste levensfase zitten kunnen ervoor kiezen die tijd door te brengen in een hospice. Wat voor mensen zie je vooral?
Ik werk in een hospice waar de zorg volledig draait op beroepskrachten (verpleegkundigen en verzorgenden). Dit in tegenstelling tot veel hospices die voor een groot deel afhankelijk zijn van vrijwilligers.
Bij de meeste gasten die verblijven in het hospice waar ik werk, is er sprake van een gemetastaseerde oncologische aandoening (uitgezaaide kanker). Buiten oncologische aandoeningen bieden we ook zorg aan mensen met bijvoorbeeld eindstadium COPD, hartfalen, nierfalen, CVA of ALS. Eigenlijk kunnen we zorg verlenen aan vrijwel iedereen die een verklaring heeft gekregen van de arts dat hij of zij een levensverwachting heeft van 3 maanden of korter. We zien dan ook mensen in verschillende fases van dit proces. Soms zijn mensen nog redelijk zelfstandig en verblijven ze een aantal maanden bij ons. Soms komen mensen al echt in de stervensfase bij ons binnen en sterven ze binnen uren tot dagen na opname. We zien mensen met diverse culturele achtergronden en van alle leeftijden (wel altijd volwassenen). Soms zien we complexe casussen. Hierbij kan je bijvoorbeeld denken aan mensen met een hoog bloedingsrisico (bijvoorbeeld bij hoofd- en halstumoren), mensen waarbij ook een psychiatrische aandoening speelt of mensen met complexe wondzorg. We hebben 20 kamers, dus we kunnen 20 gasten verzorgen.
Over het algemeen willen de meeste mensen het liefst thuis overlijden, maar soms is dit niet mogelijk en dan kan een hospice een goede uitkomst zijn
Mensen kunnen er ook voor kiezen om thuis hun laatste tijd door te brengen. Waarom kiezen mensen voor een hospice?
Over het algemeen willen de meeste mensen het liefst thuis overlijden, maar soms is dit niet mogelijk en dan kan een hospice een goede uitkomst zijn. Soms gaat het thuis niet meer omdat de mantelzorger bijvoorbeeld overbelast is. Of het huis is niet geschikt voor de zorg die nodig is. Soms wonen mensen alleen of hebben helemaal geen sociaal vangnet en voelen zij zich veiliger in een omgeving waar ze weten dat er voor ze gezorgd wordt. Het kan zijn dat de zorg te complex is om thuis te verlenen (bijvoorbeeld als mensen een hoog risico op een bloeding hebben waarbij er snel ingegrepen moet worden). Soms kiezen mensen er ook voor, omdat ze niet willen dat hun partner een zorgrol aanneemt, wat toch eerder gebeurt als je thuis blijft. In de omgeving van een hospice is er ook oog voor de dierbaren van de gasten, ook zij worden door ons opgevangen als ze het zwaar hebben met de situatie.
Je ziet dagelijks mensen waarvan je weet dat ze in hun laatste levensfase zitten. Vind je dat lastig?
Nee, dat vind ik niet lastig. Ik heb bewust gekozen voor deze doelgroep, juist omdat ik het belangrijk vind dat iemand zo comfortabel mogelijk kan overlijden. Overlijden hoort bij het leven en ik ben dankbaar als ik bij kan dragen in dit proces, zowel voor degene die gaat sterven als zijn of haar naasten.
Ook komt het geregeld voor dat een patient uiteindelijk in het hospice overlijdt. Hoe ga je daar mee om?
Over het algemeen kan ik voldoende emotionele afstand bewaren dat ik het niet mee naar huis neem. Maar ik blijf natuurlijk een mens, en ik kan mijn gevoel niet uitzetten, en dat zou ik ook niet willen, dus soms raakt iets mij en dan kan het me nog wel een tijdje bezig houden. Dan helpt het om hierover te praten met bijvoorbeeld collega’s. Regelmatig worden er ook casussen in het team besproken. En als er bijzondere situaties zijn, zoals bijvoorbeeld een euthanasie, dan wordt er ook altijd achteraf met het team geëvalueerd hoe het gegaan is en is er aandacht voor wat er bij ons speelt. Er is binnen de organisatie altijd iemand waar we mee kunnen praten als daar behoefte aan is.
In het stervensproces proberen we zo veel mogelijk comfort te bieden
Wat gebeurt er/ wat doe je als je ziet dat iemand aan het overlijden is?
Elk overlijden is anders, dus voorspellen hoe lang het nog gaat duren kan je nooit, maar er zijn wel een aantal zaken waaraan je als verpleegkundige kan afleiden dat de stervensfase is begonnen. Je kan denken aan een veranderde ademhaling waarbij er sprake is dat de adem regelmatig stopt, een spitse neus, reutelen, marmering van de huid, koude ledematen, verminderd bewustzijn en/of onrust. Als we dit signaleren brengen we de familie op de hoogte en geven we voorlichting over de stervensfase. De familie krijgt de gelegenheid om te waken als zij dat willen.
Mocht er geen familie bij zijn dan probeer ik zelf vaak wel een moment te vinden om bij de gast te gaan zitten. Zeker als ik zie dat het einde echt nabij is dan blijf ik aanwezig. In het stervensproces proberen we zo veel mogelijk comfort te bieden. Veel voorkomende symptomen zijn pijn, benauwdheid en onrust. Pijn en benauwdheid wordt over het algemeen bestreden met Morfine. Tegen onrust wordt vaak Midazolam (soms in combinatie met Haldol) gegeven. Als er sprake is van refractaire symptomen (symptomen waarbij de behandeling onvoldoende effectief is) kan er gekozen worden voor palliatieve sedatie. Hierbij wordt het bewustzijn verlaagd en de gast slapende gehouden. Om in aanmerking te komen voor palliatieve sedatie moet iemand een levensverwachting van 2 weken of korter hebben en er moet sprake zijn van 1 of meerdere refractaire symptomen.
En wat doe je dan als de patient eenmaal is overleden? Hoe gaat zo’n proces?
Als we zien dat een gast overleden is, bellen we de arts om te schouwen. Ondanks dat wij kunnen zien dat iemand overleden is, zijn wij niet bevoegd om de dood officieel vast te stellen, dat mag alleen de arts. Wij stellen de eerste contactpersoon op de hoogte van overlijden in het geval dat deze niet aanwezig is op dat moment. Wij verlenen geen laatste zorg (dat doet de uitvaartondernemer), maar wij leggen wel iemand netjes neer. Indien kleding vuil is verschonen wij deze en we zorgen dat de overledene incontinentiemateriaal aan heeft. We verwijderen eventuele katheters, sondes en/of subcutane infuusnaalden. We sluiten de mond en ogen en leggen een mooi patchwork plaid op het bed. Indien de verwachting is dat de overledene niet binnen zeer korte tijd wordt opgehaald, leggen we hem/haar op een koelplaat. We zorgen dat de kamer netjes is en zetten een kaarsje op het nachtkastje. Naast het bed zetten we een mooi kamerscherm zodat je niet direct geconfronteerd wordt met de overledene als je de kamer betreedt. We vragen de eerste contactpersoon om de uitvaartverzorger te bellen en deze komt dan dezelfde dag nog de overledene ophalen. Als iemand opgehaald wordt, hebben we een uitgeleide. Dit houdt in dat we met de mensen die aanwezig zijn op dat moment een soort erehaag vormen waarmee we op de gang even rond de kist gaan staan. Dan dragen we een gedicht voor. Tenslotte kijken we na hoe de rouwauto wegrijdt met de overledene. Meestal loopt er iemand van de uitvaartonderneming een stukje voor de auto uit als respect naar de overledene.
Ongeveer een half jaar na overlijden wordt de contactpersoon uitgenodigd voor een herdenkingsdienst.
Het is bijzonder om zo dichtbij te mogen komen wanneer mensen zo kwetsbaar zijn
Waarom heb je er voor gekozen om in een hospice te werken? Wat trok je zo?
Persoonlijk ben ik best lang angstig geweest voor de dood. Vaak als iets eng is, hebben we de neiging het uit de weg te gaan. Maar mijn ervaring leert ook dat als je je juist verdiept in wat je niet kent dat je ermee vertrouwd kan raken en dat angst dan ook verdwijnt. Dus op een gegeven moment heb ik besloten me juist te verdiepen in de dood en alles wat daarbij komt kijken. Toen heb ik korte tijd bij een uitvaartondernemer gewerkt en ben ik daarna een cursus gaan doen voor het verzorgen van overledenen. Op dat moment was ik ook werkzaam als secretaresse en daarnaast als zelfstandig fotograaf. Ik heb toen een jaar lang dagelijks een man geportretteerd in zijn ziekteproces, totdat hij overleed in een hospice. Na zijn overlijden ben ik als vrijwilliger gaan werken in dat hospice. Dat heb ik bijna 3 jaar gedaan. Daar heb ik ervaren dat als je goede zorg krijgt in de stervensfase dat de dood niet iets is om bang voor te zijn. Ik vond veel voldoening in mijn werkzaamheden in het hospice. Het voelde als zinvol en puur. Omdat ik daar veel meer voldoening ervaarde dan in mijn vaste baan als secretaresse besloot ik om de verpleegkunde opleiding te gaan doen. Deze heb ik in het ziekenhuis gedaan waar ik op meerdere afdelingen heb gewerkt (zowel chirurgisch als intern). Na mijn afstuderen heb ik een aantal jaar gewerkt op de oncologieafdeling maar het werken in de palliatieve zorg trok mij uiteindelijk toch meer. In het ziekenhuis miste ik toch de zorg en aandacht voor het stervensproces wanneer er iemand daar overleed. Dus toen heb ik iets minder dan 2 jaar geleden toch de overstap gemaakt om in de palliatieve zorg te gaan werken en daar heb ik tot nu toe nog geen dag spijt van. Het mooiste aan mijn werk vind ik de gesprekken die ik mag voeren en het stukje begeleiding wat ik kan bieden. Het is bijzonder om zo dichtbij te mogen komen wanneer mensen zo kwetsbaar zijn.
We bieden echt zorg op maat
Hoe ziet een normale werkdag er voor jou uit?
Dat is lastig te zeggen want dat hangt echt af van de dienst (dag, avond of nacht) en de gasten die op dat moment aanwezig zijn. Maar goed, ik zal de veelvoorkomende werkzaamheden proberen te schetsen. Waar nodig en gewenst bieden we hulp bij de verzorging, soms op bed, soms aan de wastafel, soms onder de douche. Soms hebben mensen zelf niet meer de kracht om te eten. Dan helpen wij hierbij. Er zijn meerdere medicatierondes op een dag. Het komt vaak voor dat gasten elke 4 uur een Morfine injectie krijgen. Dagelijks lopen we visite met de arts en wordt waar nodig het beleid aangepast. We monitoren klachten en streven comfort na. Dit is eigenlijk bij iedereen het uitgangspunt en hierop passen wij onze interventies toe. De gast heeft voor een groot deel de regie, dus we bieden echt zorg op maat. Eens per week hebben we een multidisciplinair overleg. Hier zitten naast de arts en verpleegkundige ook de geestelijk verzorger, muziektherapeute, psycholoog, maatschappelijk werk en ergotherapeut bij. Als we nieuwe opnames krijgen dan ontvangen we de gast en geven we informatie over het verblijf. De arts voert het opnamegesprek en hier is de verpleegkundige bij aanwezig. We voeren gesprekken, zowel over fysieke klachten die mensen ervaren als over hoe mensen de laatste levensfase ervaren en hoe zij tegen de dood aankijken en op hun leven terugkijken. We staan familie te woord en geven voorlichting. Verder voeren wij verpleegtechnische handelingen uit, zoals bijvoorbeeld het plaatsen van een katheter, het geven van sondevoeding, het verzorgen van stoma’s of tracheacanules, wondzorg, het klaarmaken van pompen en het injecteren van medicatie. Regelmatig komt het voor dat iemand overlijdt. Dan bieden we ondersteuning aan de familie en verzorgen we de uitgeleide. En natuurlijk is er nog een stukje administratie; het rapporteren en het papierwerk wat komt kijken bij een opname en een overlijden.
